لیکویید شدن یا تصفیه اجباری، کلمه‌ای دلهره‌آور برای بسیاری از معامله‌گران بازار کریپتوکارنسی است که همیشه یکی از کابوس‌های معامله‌گران مخصوصاً تریدرهای معامله‌های اهرمی است.
این اتفاق ناگوار زمانی رخ می‌دهد که تریدر (معامله‌گر) دیگر توانایی تأمین مارجین موردنیاز برای حفظ موقعیت معاملاتی خود را ندارد و صرافی یا پلتفرم معاملاتی به‌صورت اتوماتیک پوزیشن معاملاتی را می‌بندد و دارایی‌ها را جهت جلوگیری از ضرر بیشتر می‌فروشد. در بازاری که هر لحظه می‌تواند با نوسانات شدید همراه باشد، داشتن آگاهی کامل از خطراتی مانند لیکوئید شدن، برای هر تریدر، ضروری و نجات‌بخش است.
در این مقاله، نگاهی جامع می‌اندازیم به اینکه لیکویید دقیقاً چیست، چگونه رخ می‌دهد، چه عواملی باعث لیکویید شدن می‌شوند، تفاوت بین لیکوییدهای اختیاری و اجباری چیست و در پایان بررسی می‌کنیم که چگونه میشود از لیکویید شدن جلوگیری کنیم. پس با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
مطالعه بیشتر: با مفهوم اسکالپینگ در معاملات آشنا شوید.
لیکویید شدن چیست؟
در دنیای ارزهای دیجیتال، لیکویید شدن به معنای بسته‌شدن خودکار و اتوماتیک یک پوزیشن معاملاتی توسط صرافی است، زمانی که معمولاً به دلیل کاهش موجودی حساب مارجین تریدر اتفاق می‌افتد. این اتفاق در بازارهایی که با لوریج (Leverage) یا اهرم کار می‌کنند بسیار رایج و معمول است.
در واقع، زمانی شما با استفاده از اهرم (Leverage) وارد یک پوزیشن معاملاتی می‌شوید، بخشی از سرمایه‌تان به‌عنوان وثیقه (ضمانت) در حساب کاربریتان نگه داشته میشود. برای مثال تصور کنید با استفاده از اهرم ۱۰ وارد یک معامله ۱۰۰۰ دلاری شده‌اید. در اینجا، فقط ۱۰۰ دلار از سرمایه واقعی شما به عنوان مارجین استفاده شده است. حالا اگر قیمت در بازار تنها ۱۰٪ خلاف جهت معامله شما تغییر کند، کل سرمایه‌تان از بین می‌رود و پوزیشن معاملاتی شما لیکویید میشود.
بررسی انواع لیکویید در دنیای ارزهای دیجیتال
لیکویید شدن در بازار کریپتو معمولاً به دو صورت اتفاق می‌افتد:
لیکویید اختیاری (Voluntary Liquidation)
در این نوع، تریدر خودش تصمیم به بستن معامله می‌گیرد به صورتی که تصمیم می‌گیرد بخشی از پوزیشن را ببندد تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند. هدف از انجام چنین کاری حفظ بخشی از سرمایه، اصلاح استراتژی یا کاهش ریسک است. این روش به حفظ بخشی از سرمایه کمک می‌کند و نوعی استراتژی مدیریت ریسک و روشی هوشمندانه برای مدیریت ضرر محسوب میشود.
لیکوییدیشن اجباری (Forced Liquidation)
در مقابل، لیکوئیدیشن اجباری زمانی رخ می‌دهد که حساب معاملاتی شما به حدی از ضرر برسد که صرافی به‌صورت خودکار به دلیل کاهش مارجین پوزیشن معاملاتی را می‌بندد تا از زیان بیشتر و عدم پرداخت بدهی جلوگیری کند. در این شرایط، معمولاً تمام سرمایه معامله‌گر از بین می‌رود و در مواردی حتی ممکن است بدهکار هم شود (مانده منفی).
فرآیند لیکوئیدیشن چگونه انجام میشود؟
فرایند لیکویید شدن با کاهش مارجین شروع میشود. زمانی که نسبت مارجین به ارزش پوزیشن از مقدار حداقل تعیین‌شده در پلتفرم معاملاتی کمتر شود، زنگ خطر به صدا درمی‌آید. در اینجا اگر تریدر نتواند به‌موقع حساب کاربری خود را شارژ کند و یا پوزیشن را ببندد، پلتفرم یا صرافی وارد عمل شده و معامله را لیکویید می‌کند.
در معاملات فیوچرز، شروع این فرایند ممکن است با یک مارجین کال (Margin Call) باشد، اما برخلاف بازارهای سنتی، در بسیاری از صرافی‌های کریپتویی، بدون هیچگونه هشداری از قبل، مستقیماً پوزیشن بسته میشود.
- در لیکوئیدیشن جزئی، تنها قسمتی از دارایی‌های تریدر برای جبران کردن ضرر فروخته میشود. این روش معمولاً پیش از رسیدن به مرز خطر کامل انجام میشود.
- در لیکوئیدیشن کامل، کل موجودی حساب مارجین فروخته میشود و معامله به صورت کامل بسته میشود. این حالت بیشتر در لیکوئیدیشن‌های اجباری رخ می‌دهد.
عوامل مؤثر بر لیکویید شدن
۱. نوسانات شدید بازار (Volatility)
بازار رمزارزها به نوسانات شدیدش معروف است. تغییرات قیمتی ۱۰ یا حتی ۲۰ درصدی در چند ساعت، امری طبیعی در بازار کریپتو محسوب میشود. این نوسانات قیمتی می‌توانند در مدت‌زمانی بسیار کم باعث لیکویید شدن هزاران تریدر شوند. همچنین تغییرات قیمتی ناگهانی در بیت‌کوین یا آلت‌کوین‌ها می‌تواند پوزیشن‌های معاملاتی را در معرض خطر لیکوئید شدن قرار دهد.
در واقع، بسیاری از سقوط‌های بزرگ در بازار رمزارزها حاصل لیکویید شدن‌های زنجیره‌ای هستند که به اصطلاح «Domino Effect» ایجاد می‌کنند.
۲. ریسک‌های معاملات مارجین
در معاملات مارجین، شما از صرافی یا شخص ثالث پول قرض می‌گیرید. در صورتی‌که نتوانید سرمایه کافی برای حفظ موقعیت فراهم کنید، پوزیشن شما بسته خواهد شد. اگر بدون درک کامل از نحوه کارکرد اهرم وارد این معاملات شوید، احتمال لیکوئید شدن بسیار زیاد خواهد بود.
۳. نسبت اهرم بالا (High Leverage)
استفاده از اهرم بالا در پوزیشن‌های معاملاتی برای هر تریدی بسیار جذاب است، اما این اهرم دقیقاً مشابه یک شمشیر دولبه عمل می‌کند. اهرم بالاتر به معنای سود بیشتر است اما هرچه اهرم بالاتر باشد، فاصله قیمت لیکوئیدیشن با قیمت ورود کمتر خواهد بود. مثلاً با اهرم ۱۰x، تنها یک کاهش ۱۰٪ قیمت می‌تواند سرمایه شما را به‌کلی از بین ببرد. حواسمان باشد کوچکترین اشتباه و حرکت در خلاف جهت بازار باعث لیکویید شدن می شود.
بررسی نمونه‌های واقعی لیکویید شده در بازار کریپتو
در اینجا بعضی از معروف‌ترین نمونه‌های لیکوییدیشن در بازار کریپتو را باهم بررسی می‌کنیم.
- صرافی FTX در نوامبر ۲۰۲۲ دچار بحران نقدینگی شد و در نهایت اعلام ورشکستگی کرد. در اثر این لیکویید گسترده، میلیاردها دلار دارایی کاربران در معرض نابودی قرار گرفت و کاربران سرمایه خود را از دست دادند.
- پلتفرم Celsius Network در جولای ۲۰۲۲ با کاهش شدید قیمت رمزارزها، برداشت‌ها را متوقف کرد و در نهایت اعلام ورشکستگی نمود. بیش از ۲ میلیارد دلار از دارایی کاربران در معرض خطر قرار گرفت.
- شرکت ماینینگ Core Scientific شرکت استخراج ارز دیجیتال Core Scientific در دسامبر ۲۰۲۲ به دلیل کاهش قیمت بیت‌کوین و هزینه‌های بالا درخواست ورشکستگی داد.
تمامی این مثال‌ها نشان می‌دهد که لیکویید شدن فقط برای تریدرهای خرد اتفاق نمی‌افتد، بلکه حتی شرکت‌های بزرگ نیز می‌توانند قربانی آن شوند.
چگونه از لیکوئید شدن جلوگیری کنیم؟
با توجه به اینکه لیکوییدیشن بخشی از دنیای ترید و بازارکریپتو است، اما باید توجه داشت با رعایت اصول مدیریت ریسک می‌توان احتمال وقوع آن را به حداقل رساند. در ادامه برخی از مهم‌ترین راهکارها برای جلوگیری از لیکوییدیشن را بررسی می‌کنیم:
۱- استفاده از استاپ لاس (Stop Loss)
یکی از مؤثرترین ابزارهای مدیریت ریسک و سرمایه، تعیین کردن حد ضرر یا استاپ لاس است. با مشخص‌کردن سطح قیمتی مشخص برای خروج از معامله، می‌توانید قبل از رسیدن به قیمتی که باعث لیکویید شدن می شود از پوزیشن معاملاتی خارج شوید و تنها بخشی از سرمایه را از دست بدهید.
نکته مهم: در بازارهای بسیار نوسانی، احتمال اسلیپیج وجود دارد، اما همچنان استاپ لاس بهترین راه برای مدیریت ضرر است.
۲. حفظ موجودی کافی در حساب مارجین
همیشه مطمئن شوید که حساب کاربری شما دارای مارجین کافی برای حفظ پوزیشن معاملاتی است. اگر مارجین شما تا حد زیادی پایین بیاید، ریسک لیکویید شدن به‌شدت بالا می‌رود. پیشنهاد میشود به‌صورت منظم نسبت مارجین را بررسی و در صورت نیاز آن را شارژ کنید.
۳. استفاده منطقی از اهرم
همیشه از میزان اهرمی استفاده کنید که متناسب با قدرت تحلیل و مدیریت ریسک خودتان است. برای معامله‌گران تازه‌کار، اهرم‌های بالا توصیه نمی‌شود. بسیاری از تریدرهای حرفه‌ای حتی با لوریج ۲ یا ۳ معامله می‌کنند تا از نوسانات شدید در امان بمانند.
۴. تعیین درصد ریسک در هر معامله
هیچوقت توصیه نمی‌شود با کل سرمایه اصلی خود وارد یک پوزیشن معاملاتی شوید.یکی از اصول مدیریت سرمایه، تعیین درصد مشخصی از دارایی‌های کل برای هر معامله است. استفاده از تنها ۱٪ تا ۳٪ کل سرمایه خود برای هر معامله، از مهم‌ترین اصول حرفه‌ای‌ها در مدیریت ریسک است.
ابزارهای کمکی برای تحلیل لیکوئیدیشن
استفاده ابزارهایی مانند Liquidation Indicator یا «شاخص لیکوئیدیشن» در پلتفرم‌هایی مانند Bookmap به تریدرها کمک می‌کند تا قسمت‌های فشار بازار را شناسایی کنند. با کمک این ابزار مشخص میشود که در کدام قیمت‌ها، لیکوئیدهای گسترده اتفاق افتاده و می‌تواند نشانه‌ای از برگشت احتمالی روند یا فشار فروش شدید باشد.
نتیجه‌گیری: لیکوئیدیشن را بشناس تا قربانی‌اش نشوی!
لیکوییدیشن یک واقعیت تلخ اما اجتناب‌پذیر در بازار درریسک و پرهیجان رمزارز است. برای تریدرهایی که از لوریج استفاده می‌کنند، درک عمیق از مفهوم مارجین، نوسانات بازار و ابزارهای مدیریت ریسک حیاتی است. با تعیین حد ضرر، استفاده از لوریج پایین، حفظ مارجین کافی و کنترل حجم معاملات، می‌توانید از بزرگ‌ترین خطر بازار ارز دیجیتال یعنی لیکویید شدن در امان بمانید و احتمال از دست دادن سرمایه را به کمترین حد ممکن برسانید.
توجه داشته باشید: هیچ سودی بدون مدیریت ریسک پایدار نیست. کلید بقا و کسب موفقیت در بازار کریپتو، یادگیری و تمرین استراتژی‌های مدیریت سرمایه است.
یادمان نرود که در بازار کریپتو، بقا همیشه از سود مهم‌تر است.
