قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال و قوانین حاکم بر خرید و فروش ارزدیجیتال در ایران

رمزگشایی از قوانین پیچیده ارز دیجیتال در ایران

قوانین ارز دیجیتال در ایران عبارتی است که هم‌زمان حس کنجکاوی و سردرگمی را در ذهن ایجاد می‌کند. با شنیدن نام بیت‌کوین و سایر رمزارزها، ذهن بسیاری به سمت سودهای بزرگ و فناوری‌های نوین کشیده می‌شود. اما آیا فعالیت در این حوزه در ایران، مسیری هموار دارد؟ واقعیت این است که قوانین ارز دیجیتال در کشور ما، مانند پازلی پیچیده است که قطعات آن از ملاحظات اقتصادی، نگرانی‌های امنیتی، فشارهای بین‌المللی و تلاش برای نوآوری تشکیل شده است.

قوانین ارز دیجیتال در ایران باعث شده تا سؤالات زیادی برای فعالان و علاقه‌مندان به رمزارزها مطرح شود: چه فعالیت‌هایی مجاز و کدام‌ها ممنوع هستند؟ کدام نهاد ناظر و تصمیم‌گیرنده نهایی است؟ و آینده این بازار در ایران به چه سمتی حرکت خواهد کرد؟ اگر به دنبال پاسخی روشن، جامع و کاربردی هستید، این مقاله برای شما نوشته شده است. با ما همراه باشید تا لایه‌های مبهم این موضوع را گام‌به‌گام کنار بزنیم.

وضعیت کلی قوانین ارز دیجیتال در ایران چیست؟ (مبانی قانونی)

قوانین ارز دیجیتال در ایران یک پیام روشن دارند: بیت‌کوین و دوستانش پول رسمی نیستند! تصور کنید بخواهید با اتریوم قهوه بخرید یا با تتر قبض برق پرداخت کنید؛ چنین چیزی در ایران امکان‌پذیر نیست. دولت ایران به‌صراحت اعلام کرده که استفاده از رمزارزها برای پرداخت‌های روزمره ممنوع است. اما صبر کنید، ماجرا همین‌جا تمام نمی‌شود.

قوانین ارز دیجیتال در ایران، مالکیت و خرید و فروش این دارایی‌ها را جرم نمی‌دانند، به‌شرط آن‌که در چارچوب مشخصی انجام شود. بیت‌کوین هم از این قاعده مستثنا نیست: می‌توانید آن را داشته باشید یا معامله کنید، اما نه به‌جای ریال!

دلیل این رویکرد چیست؟ تحریم‌های بین‌المللی و وضعیت اقتصادی شکننده کشور باعث شده‌اند دولت تلاش کند ضمن کنترل ریسک‌ها، از فرصت‌های این فناوری نیز بهره‌مند شود. همین اصول، کلید درک قانون‌گذاری رمزارزها در ایران به‌شمار می‌روند.

نهادهای ناظر بر قوانین ارز دیجیتال در ایران چه کسانی هستند؟ (بازیگران اصلی)

برای فعالیت آگاهانه در بازار رمزارزها، شناخت نهادهایی که مقررات رمزارزها در ایران را تدوین و بر اجرای آن نظارت می‌کنند، ضروری است. بانک مرکزی ایران (CBI)، به عنوان نهاد سیاست‌گذار پولی و ارزی، نقش اصلی و محوری را در این حوزه دارد. طبق تصمیمات اتخاذ شده تا اوایل سال ۲۰۲۵، بانک مرکزی به عنوان تنها مرجع رسمی تنظیم‌گر و ناظر بر بازار ارزهای دیجیتال شناخته می‌شود.

مسئولیت‌های کلیدی بانک مرکزی در قبال ارزهای دیجیتال عبارتند از:

• صدور مجوز برای فعالیت قانونی صرافی‌های ارز دیجیتال.
• نظارت مستمر بر عملکرد صرافی‌ها و پلتفرم‌های معاملاتی.
• تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها و قوانین ارز دیجیتال در ایران.
• کنترل و نظارت بر مبادلات ریالی مرتبط با خرید و فروش رمزارزها.
• اجرای مقررات ضد پولشویی و تأمین مالی تروریسم (AML/CTF) در این بازار.

البته قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال در ایران یک فرآیند چند نهادی است:

• وزارت امور اقتصادی و دارایی: در تدوین چارچوب‌های کلان همکاری می‌کند.
• وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت): مسئولیت صدور مجوز برای استخراج (ماینینگ) رمزارز را دارد.
• وزارت نیرو: تعرفه‌های برق مصرفی مراکز استخراج مجاز را تعیین می‌نماید.

شناخت وظایف هر یک از این نهادها به فعالان کمک می‌کند تا الزامات قانونی را بهتر درک کنند و قوانین ارز دیجیتال در ایران را رعایت نمایند.

قوانین خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران شامل چه مواردی است؟ (راهنمای معامله‌گران)

قوانین ارز دیجیتال در ایران به طور مستقیم بر نحوه خرید و فروش رمزارزها تاثیر می‌گذارد. اگر قصد ورود به این بازار به عنوان معامله‌گر را دارید، باید با قوانین خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران به خوبی آشنا شوید. نکات کلیدی در این بخش عبارتند از:

• فعالیت فقط از طریق صرافی‌های مجاز:
  • مهم‌ترین قانون این است که معاملات خود را منحصراً از طریق صرافی‌های آنلاینی انجام دهید که مجوز رسمی از بانک مرکزی ایران دریافت کرده‌اند. لیست این صرافی‌ها معمولاً از طریق منابع رسمی قابل استعلام است. یکی از این صرافی‌های معتبر، اتراکس است که خدمات امن و سریع برای خرید و فروش رمزارزها ارائه می‌دهد.
    
• الزام احراز هویت (KYC):
  • صرافی‌های مجاز موظف به انجام فرآیند احراز هویت کاربران (KYC) مطابق با ضوابط بانک مرکزی و قوانین ضد پولشویی (AML) هستند.
    
• نظارت بر تراکنش‌های ریالی:
  • واریز و برداشت وجه ریالی باید فقط از طریق حساب‌ها و کارت‌های بانکی متعلق به خود کاربر که در سامانه بانکی کشور ثبت و تأیید شده، انجام گیرد.
    
• آگاهی از محدودیت‌های قانونی برای معامله کریپتو:
  • اگرچه قوانین ارز دیجیتال در ایران سقف ریالی مشخصی برای حجم معاملات روزانه کاربران تعیین نکرده، اما بانک مرکزی این اختیار را دارد که برای کنترل بازار، جلوگیری از نوسانات شدید یا مقابله با فرار سرمایه، محدودیت‌هایی را بر فعالیت صرافی‌ها یا حجم معاملات اعمال کند. اقداماتی مانند مسدودسازی موقت درگاه‌های پرداخت در اوایل ۲۰۲۵، نمونه‌ای از این ابزارهای کنترلی بود.

رعایت این موارد، اساس فعالیت قانونی و کم‌ریسک‌تر در بازار خرید و فروش رمزارز طبق قوانین ارز دیجیتال در ایران است.

قوانین ماینینگ در ایران؛ آیا استخراج بیت کوین قانونی است؟ (راهنمای ماینرها)

یکی از داغ‌ترین مباحث پیرامون قوانین ارز دیجیتال در ایران، موضوع استخراج یا ماینینگ است. پاسخ به سؤال کلیدی “آیا استخراج بیت‌کوین در ایران قانونی است؟” مثبت است، اما با شرایط و الزامات دقیق. از سال ۲۰۱۸، قوانین ماینینگ در ایران این فعالیت را به‌عنوان یک صنعت رسمی به رسمیت شناخته‌اند.

در ادامه، جنبه‌های مختلف این قوانین را بررسی می‌کنیم:

• شرایط دریافت مجوز استخراج رمزارز:
  • اولین و مهم‌ترین قدم برای فعالیت قانونی، دریافت مجوزهای لازم (تأسیس و بهره‌برداری) از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) است. فعالیت بدون مجوز، غیرقانونی تلقی می‌شود.
• وضعیت برق و تعرفه‌ها:
  • چالش اصلی ماینرهای قانونی، تأمین برق است. طبق قوانین ارز دیجیتال در ایران، مراکز استخراج اجازه استفاده از برق یارانه‌ای (خانگی، کشاورزی و…) را ندارند. آن‌ها موظف به تأمین برق از طریق شبکه سراسری با تعرفه‌های صنعتی یا صادراتی هستند که هزینه بسیار بالایی دارد.
• فروش اجباری به بانک مرکزی:
  • بر اساس اطلاعات و گزارش‌های موجود تا اوایل ۲۰۲۵، ماینرهایی که مجوز قانونی دارند، موظف هستند کل رمزارز استخراج‌شده خود را به سازوکاری که بانک مرکزی تعیین می‌کند، بفروشند. این اقدام با هدف تأمین نیازهای ارزی کشور صورت می‌گیرد.
• استخراج قانونی یا غیرقانونی؟
  • هزینه بالای برق قانونی، متأسفانه برخی را به سمت استخراج غیرقانونی با استفاده از انشعابات غیرمجاز یا برق یارانه‌ای سوق داده است. قوانین ارز دیجیتال در ایران برخورد با این پدیده را در دستور کار دارد و نهادهای نظارتی و انتظامی با شناسایی این مراکز، تجهیزات آن‌ها را توقیف می‌کنند.
• ممنوعیت‌های فصلی:
  • به دلیل فشار بر شبکه برق در فصول اوج مصرف (مانند تابستان)، احتمال اعمال محدودیت یا ممنوعیت موقت فعالیت برای مراکز استخراج مجاز نیز وجود دارد.

فعالیت در حوزه ماینینگ نیازمند درک دقیق قوانین ماینینگ در ایران و پذیرش تمام الزامات و ریسک‌های آن است.

وضعیت مالیات در قوانین ارز دیجیتال ایران چگونه است؟ (جنبه‌های مالی)

یکی از حوزه‌هایی که در قوانین ارز دیجیتال ایران همچنان با ابهاماتی روبروست، بحث مالیات است. چارچوب نظارتی که در اواخر سال ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳) توسط بانک مرکزی تصویب شد، بر تعهدات مالیاتی فعالان بازار، به ویژه صرافی‌ها تأکید می‌کند. صرافی‌ها به عنوان یک شخصیت حقوقی، مشمول مالیات بر درآمد عملکرد خود هستند.

اما در خصوص نحوه اخذ مالیات از سود حاصل از معاملات کاربران (عایدی سرمایه) یا مالیات بر نگهداری بلندمدت دارایی‌های دیجیتال، هنوز شفافیت کامل و دستورالعمل اجرایی دقیقی منتشر نشده است (تا زمان نگارش این متن، اوایل ۲۰۲۵). این عدم شفافیت می‌تواند برنامه‌ریزی مالی را برای سرمایه‌گذاران دشوار کند. انتظار می‌رود با تکمیل قوانین ارز دیجیتال در ایران، این جنبه نیز روشن‌تر شود.

مهم‌ترین محدودیت‌ها در قوانین ارز دیجیتال ایران کدامند؟ (نکات تکمیلی)

برای فعالیت امن‌تر، لازم است مهم‌ترین محدودیت‌ها و خط قرمزهای قوانین ارز دیجیتال ایران را به خاطر بسپارید:

• ممنوعیت اصلی: استفاده از رمزارز به عنوان ابزار پرداخت در مبادلات داخلی.
• الزامات فعالیت: نیاز به مجوز رسمی برای صرافی‌ها و مراکز استخراج.
• کنترل‌های بانکی: نظارت دقیق بر واریز و برداشت‌های ریالی مرتبط با رمزارز.
• الزام ماینرها: فروش اجباری محصول استخراج‌شده به بانک مرکزی.
• عدم ممنوعیت بر اساس نوع ارز: تاکنون، قوانین ارز دیجیتال در ایران ممنوعیتی برای خرید، فروش یا نگهداری نوع خاصی از رمزارزها (مانند بیت‌کوین، اتریوم، تتر و …) اعلام نکرده است. تمرکز قوانین بر نحوه تبادل و بستر آن است.

نحوه اجرا و نظارت بر قوانین ارز دیجیتال در ایران چگونه است؟ (چالش‌ها و واقعیت‌ها)

اجرای قوانین ارز دیجیتال در ایران عمدتاً توسط بانک مرکزی و با همکاری نهادهای دیگر مانند قوه قضائیه (برای رسیدگی به جرائم و تخلفات)، وزارت صمت و نیرو (برای نظارت بر ماینینگ) و نیروی انتظامی (برای مقابله با فعالیت‌های غیرقانونی مانند پولشویی یا کلاهبرداری) صورت می‌پذیرد.

ابزارهای نظارتی و اجرایی شامل موارد زیر است:

• بررسی و اعطای مجوز به متقاضیان واجد شرایط.
• نظارت بر عملکرد صرافی‌ها و پلتفرم‌های مجاز.
• مسدود کردن درگاه‌های پرداخت یا حساب‌های بانکی متخلفان.
• شناسایی و پلمپ مراکز استخراج غیرقانونی.

با این حال، اجرای قوانین ارز دیجیتال در ایران با چالش‌هایی نیز روبروست. برخی معتقدند نظارت‌ها گاهی بیشتر واکنشی به رویدادهاست تا پیشگیرانه. علاوه بر این، تحریم‌های بین‌المللی کار را پیچیده می‌کند، زیرا ردیابی و کنترل فعالیت کاربرانی که از پلتفرم‌های خارجی استفاده می‌کنند، دشوارتر است.

آخرین تحولات قوانین ارز دیجیتال در ایران و نگاه به آینده (روندها)

فضای قوانین ارز دیجیتال در ایران ساکن نیست و همواره در حال تغییر است. مهم‌ترین تحولات بر اساس اطلاعات تا اوایل سال ۲۰۲۵ عبارتند از:

• اقدامات نظارتی بانک مرکزی: تشدید نظارت بر صرافی‌ها از طریق کنترل درگاه‌های پرداخت و الزام به استفاده از API دولتی برای دسترسی به داده‌های کاربران.
• پروژه ریال دیجیتال (CBDC): پیشرفت در توسعه ارز دیجیتال ملی توسط بانک مرکزی که هدف آن دیجیتالی کردن پرداخت‌ها تحت کنترل کامل دولت است.
• همکاری‌های بین‌المللی: بررسی پتانسیل همکاری با دیگر کشورها برای ایجاد سیستم‌های پرداخت جایگزین مبتنی بر رمزارز به منظور کاهش اثر تحریم‌ها.

این روندها نشان می‌دهد که آینده قوانین ارز دیجیتال در ایران احتمالاً به سمت افزایش نظارت و کنترل دولتی، توسعه زیرساخت‌های ملی دیجیتال (مانند CBDC) و استفاده هدفمند از این فناوری در تعاملات بین‌المللی خواهد بود.

فهرست نکات کلیدی قوانین ارز دیجیتال در ایران (چک لیست سریع)

• رمزارز پول قانونی نیست؛ پرداخت داخلی ممنوع.
• مالکیت، معامله (در صرافی مجاز) و استخراج (با مجوز) مجاز است.
• بانک مرکزی نهاد اصلی ناظر و صادرکننده مجوز صرافی‌هاست.
• وزارت صمت مجوز ماینینگ را صادر می‌کند.
• ماینرها باید از برق صنعتی/صادراتی استفاده و محصول را به CBI بفروشند.
• مالیات کاربران هنوز شفاف نیست؛ صرافی‌ها مشمول مالیات‌اند.
• استخراج غیرقانونی جرم است.
• نوع خاصی از رمزارز ممنوع نشده است.

جدول وضعیت قانونی فعالیت‌های مرتبط با ارز دیجیتال در ایران (نمای کلی ۲۰۲۵)

موضوع فعالیت	وضعیت قانونی	توضیحات کلیدی
استفاده به عنوان پول	ممنوع	پرداخت هزینه کالا/خدمات داخلی غیرقانونی است.
مالکیت و نگهداری	مجاز (مشروط)	در صورت کسب قانونی و عدم استفاده برای پرداخت.
خرید و فروش (معامله)	مجاز (مشروط)	فقط از طریق صرافی‌های مجاز بانک مرکزی با احراز هویت.
استخراج (ماینینگ)	قانونی (مشروط)	نیاز به مجوز صمت، برق گران، فروش اجباری به بانک مرکزی.
فعالیت صرافی آنلاین	قانونی (مشروط)	نیاز به مجوز CBI و رعایت کامل مقررات AML/KYC.
مالیات‌بندی کاربران	در حال توسعه / مبهم	دستورالعمل اجرایی شفافی وجود ندارد (تا اوایل ۲۰۲۵).
ممنوعیت نوع خاصی از ارز	وجود ندارد	محدودیت بر نحوه استفاده است، نه نوع ارز.

نتیجه‌گیری: پیمایش هوشمندانه در مسیر قوانین ارز دیجیتال ایران

قوانین ارز دیجیتال در ایران، مجموعه‌ای پیچیده و در حال تحول است که هر فعال در این حوزه باید به آن آگاه باشد. رویکرد حاکمیت تلاش دارد تعادلی میان کنترل ریسک‌های بالقوه (مانند پولشویی، فرار سرمایه و تهدید نظام پولی) و بهره‌برداری از فرصت‌های این فناوری نوین (مانند درآمدزایی ارزی، دور زدن تحریم‌ها و نوآوری مالی) برقرار کند.
در حالی که چارچوب‌های کلی مانند نقش محوری بانک مرکزی، الزام دریافت مجوز برای فعالیت‌های اصلی (مانند صرافی و ماینینگ) و ممنوعیت استفاده به عنوان پول به نظر تثبیت‌شده می‌آیند، جزئیاتی مانند نحوه دقیق اخذ مالیات از کاربران یا نحوه تعامل با روندهای جهانی همچنان در حال شکل‌گیری است.

برای موفقیت و فعالیت امن در این بازار، آموزش مداوم، رصد آخرین اخبار و تغییرات قوانین ارز دیجیتال در ایران، انتخاب پلتفرم‌های مجاز و معتبر، و مدیریت ریسک آگاهانه ضروری است. آینده این حوزه به تصمیمات نهادهای نظارتی، شرایط کلان اقتصادی کشور و تحولات فناوری در سطح جهان بستگی خواهد داشت.