بررسی تاثیر اسنپ بک یا مکانیزم ماشه بر ارزهای دیجیتال

مکانیزم ماشه چیست؟

مکانیسم ماشه (یا اسنپ‌بک) بخشی از توافق هسته‌ای برجام است که به اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل اجازه می‌دهد در صورت «نقض تعهدات مهم» از سوی ایران، تمامی تحریم‌های قبلی سازمان ملل را به‌طور خودکار بازگردانند. فعال‌شدن این سازوکار به‌معنای بازگشت تحریم‌های جامع تسلیحاتی، بانکی، انرژی و مالی است؛ به‌طوری که چندین قطعنامه قبلی شورای امنیت مجدداً لازم‌الاجرا می‌شوند.

چه کشورهایی می توانند مکانیزم ماشه را فعال کنند؟

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ و تحلیل کارشناسان، کشورهای زیر می‌توانند باعث فعال شدن مکانیزم ماشه شوند:

• فهرست عملی شامل کشورهایی است که در متن برجام/قطعنامه به‌عنوان شرکت‌کننده آمده‌اند: ایران، فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه، چین. بطور مشخص، کشورهای اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان از کشورهایی هستند که رسماً علاقه خود به فعال کردن ماشه را بیان کرده‌اند.
• روسیه و چین نیز به‌عنوان کشورهای مشارکت‌کننده در برجام (پنج به علاوه یک) می‌توانند در تئوری این اختیار را داشته باشند. 

چرا آمریکا نمی‌تواند مکانیزم ماشه را فعال کند؟

چون آمریکا در مه ۲۰۱۸ رسماً از برجام خارج شد، بسیاری از نهادهای بین‌المللی و اعضای شورای امنیت گفته‌اند آمریکا دیگر «شرکت‌کننده» نیست و لذا حق رسمی مطرح کردن ماشه را ندارد؛ تلاش‌های قبلی آمریکا برای استفاده از ماشه با همین استدلال حقوقی با مخالفت مواجه شد. بنابراین از منظر حقوق بین‌المللِ قطعنامه‌ای، آمریکا معمولاً «حقِ مکانیکی» فعال‌سازی را ندارد .

مکانیزم ماشه چه تحریم هایی را برمی گرداند؟

مکانیزم ماشه (Snapback) تحریم‌هایی را بازمی‌گرداند که قبلاً تحت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران تصویب شده بودند و سپس به‌موجب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تعلیق یا لغو شده‌اند. 

در ادامه لیستی از اصلی‌ترین تحریم‌ها که با فعال شدن ماشه بازمی‌گردند و جزئیات آن‌ها:

طبق متن قطعنامه ۲۲۳۱ و گزارش‌های تحلیلی معتبر، تحریم‌هایی که «بازمی‌چرخند» شامل موارد زیر هستند:

دسته تحریم	شرح
تحریم‌های هسته‌ای (نسبت به فعالیت‌های اتمی)	محدودیت بر فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم، بازفرآوری، تحقیق و توسعه مربوط به برنامه هسته‌ای ایران.
تحریم‌ها علیه برنامه موشکی و توان موشکی	ممنوعیت صادرات، انتقال، یا توسعه موشک‌های بالستیک یا فناوری مرتبط.
تحریم تسلیحاتی و ممنوعیت انتقال اسلحه	ممنوعیت واردات یا صادرات اسلحه‌های متعارف به ایران یا از ایران.
محدودیت‌ها و تحریم‌های مالی، دارایی‌ها و ممنوعیت مسافرت	مسدودسازی دارایی‌های افراد و نهادهای مرتبط با برنامه هسته‌ای یا تحریم‌شده، ممنوعیت ورود و خروج برخی افراد.
ممنوعیت همکاری‌ها/انتقالات تکنولوژی حساس	ممنوعیت انتقال کالا، مواد، فناوری و خدماتی که ممکن است به برنامه هسته‌ای یا موشکی ایران کمک کنند.

فعال شدن مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌ها ابتدا بیشتر از جنبه عملی، اثر روانی قوی بر بازارها به خصوص بازار ایران خواهد داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش نرخ ارز در ایران عمدتاً ناشی از جنگ روانی ناشی از تهدید فعال‌شدن مکانیسم ماشه است و این نوسانات قیمتی، گذرا و غیرواقعی ارزیابی می‌شوند. با این وجود، باید توجه داشت که فشارهای جدید تحریمی با فعال شدن مکانیزم ماشه می‌تواند هزینه‌های بیمه و حمل‌ونقل نفت را بالا برده و واردات کالاها را به تاخیر اندازد که در مجموع احتمالاً نرخ دلار و تورم داخلی را با نوسان بیشتر همراه خواهد کرد.

تاثیر مکانزیم ماشه بر تتر و بازار کریپتو

با در نظر گرفتن فعال شدن مکانیزم ماشه و در شرایط ناشی از بازگشت تحریم‌ها، مردم و سرمایه‌گذاران در پی راهی هستند که با پیدا کردن دارایی‌های امن سبب حفظ ارزش پول خود شوند. یکی از راهکارهای رایج در این دوران، جایگزینی ارزهای نقدی با رمزارزهای شبه‌دلار مانند تتر یا دای است. گزارش‌های اقتصادی نشان داده‌اند که نزدیکی به اجرای مکانیسم ماشه باعث افزایش چشمگیر تقاضا برای تتر در ایران شده است؛ به‌طوری که قیمت داخلی تتر رکوردزنی کرده و به نمادی از انتظار تورم و نااطمینانی تبدیل شده است.

بعد از آغاز خبر فعال شدن «مکانیسم ماشه» (بازگشت خودکار تحریم‌ها) در انتهای شهریور ۱۴۰۴، بازار رمزارز ایران فوراً نوسانی شد. به گزارش منابع خبری معتبر، قیمت تتر (USDT) در صرافی‌های رسمی ارز دیجیتال ایرانی از حدود ۱۰۸ هزار تومان به ۱۱۰ هزار و سپس ۱۱۳ هزار تومان جهش کرد. 

وقتی دسترسی به دلار و ارزهای اصلی بانکی سخت می‌شود، رمزارزهای باثبات (استیبل کوین‌ها) مانند تتر و دای که معادل دیجیتالی دلار عمل می‌کنند، بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرند. نقدشوندگی بالا و پذیرش جهانی این دارایی‌ها، سرمایه‌گذاران ایرانی را به سمت آنها سوق می‌دهد.

تاثیر مکانیزم ماشه بر طلا و دلار

مقایسه تأثیر مکانیزم ماشه بر دلار و طلا با بازار رمزارز

فعال شدن مکانیسم ماشه بلافاصله بازار ارز و طلا را تحت تأثیر قرار داد. نرخ آزاد دلار در روزهای پایانی شهریور ۱۴۰۴ رکوردشکنی کرد؛ برای نمونه در ۱ مهر ۱۴۰۴ (۲۳ سپتامبر ۲۰۲۵) دلار آزاد حدود ۱۰۵/۸۶۰ تومان بود. و تا ۵ مهر (۲۷ سپتامبر) به بالای ۱۱۰ هزار تومان رسید. این افزایش ۵–۷ درصدی در عرض چند روز، ناشی از افزایش تقاضا برای خرید دلار در بحبوحه‌ کاهش عرضه ارزی و انتظارات بحران‌آفرین بود.

هم‌زمان، قیمت طلا نیز افزایشی بود؛ به‌عنوان مثال، هر گرم طلای ۱۸ عیار از حدود ۹/۹۷۵ میلیون به ۱۰/۱۳۱ میلیون تومان (افزایش ۱٫۶٪) رسید. طبق داده‌های صندوق بین‌المللی پول طلا، خرید طلای سکه و شمش در سه‌ماهه دوم ۱۴۰۴ حدود ۲۰٪ افزایش داشته و در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۰۰ تن طلای شمش وارد شده است. به‌طور کلی، نقدشوندگی بالا و سودای حفظ ارزش باعث شده دلار و طلا به دارایی‌های امن محبوب تبدیل شوند.

 بازار رمزارزها تا حدی رفتاری مشابه داشت؛ تتر که معادل دیجیتال دلار است، تحت تأثیر افزایش تقاضای ارزی قرار گرفت و بیت‌کوین نیز تا حدودی سوداگری و نوسان ناشی از چشم‌انداز اقتصادی جدید را نشان داد. در کل، هر سه بازار دلار، طلا و برخی رمزارزها همسو با فضای عدم اطمینان ناشی از تحریم‌ها صعود کرده‌اند، گرچه دامنه نوسانات در کریپتو بیشتر است.

تاثیر مکانیزم ماشه بر تقاضای بیت‌کوین، اتریوم و استیبل‌کوین‌ها

فشار تحریم‌ها و نگرانی‌های اقتصادی، باعث جهش تقاضای رمزارزهای با نقدشوندگی بالا و ثبات نسبی می‌شود. برای نمونه، استیبل‌کوین‌هایی مانند تتر که «دلار دیجیتال» نامیده می‌شوند، افزایش تقاضای چشمگیری در ایران دارند؛ گزارش‌ها نشان می‌دهد نرخ ثابت ۱:۱ تتر به دلار به ایرانیان اجازه می‌دهد ارزش دارایی‌شان را نسبت به ریال حفظ کنند، از همین رو تقاضا برای تتر بالا رفته است. مقالات تحلیلی نیز می‌گویند در سال‌های اخیر کاربران ایرانی از طریق صرافی‌های داخلی یا غیرمتمرکز بیشتر و بیشتری به بازار کریپتو می‌آیند؛ به‌طوری که افزون بر استیبل‌کوین‌ها، تقاضا برای رمزارزهای اصلی نظیر بیت‌کوین و اتریوم نیز افزایش داشته است. 

یک گزارش Chainalysis به نقل از کوین‌دسک می‌گوید «برای بسیاری از ایرانیان، رمزارز جایگزین نظام مالی سنتی شده و استفاده از صرافی‌های رمزارز داخلی در حال افزایش است، به‌طوری که افراد و نهادهای بیشتری برای حفظ دارایی و دور زدن تحریم‌ها به کریپتو پناه برده‌اند». علاوه بر این، تحریم‌ها کاربران را به استفاده از چندین شبکه (لایه‌۲) و استیبل‌کوین‌های غیرمتمرکز توصیه می‌کنند، تا ریسک مسدودسازی و جریمه‌های بین‌المللی را کاهش دهند.

لازم به ذکر است استیبل‌کوین‌های غیرمتمرکز مانند دای (DAI) معرفی شده‌اند. دای با پروتکل MakerDAO روی بلاک‌چین اتریوم کار می‌کند و دارایی‌های کاربران در آن توسط قراردادهای هوشمند مدیریت می‌شود. نکته حائز اهمیت در مورد ارز دای این است که هیچ نهاد مرکزی قابلیت مسدودسازی دارایی در دای را ندارد. به همین جهت است که اگر حتی تحریم‌های شدیدی ایران را تهدید کند این ارز همچنان در اختیار شما خواهد ماند و فریز نمی‌شود.

مزایای دای نسبت به تتر شامل امکان غیرقابل فریز شدن دارایی‌ها، ماهیت غیرمتمرکز و پشتیبانی از طریق وثیقه‌گذاری رمزارزها (مانند اتریوم و بیت‌کوین) است. به همین دلیل بسیاری از سرمایه‌گذاران ایرانی به‌تدریج بخشی از دارایی‌های خود را از تتر به دای منتقل می‌کنند تا ریسک بلوکه‌شدن را کاهش دهند.

جدول مقایسه‌ای تاثیر مکانیزم ماشه بر بازار دلار، طلا و رمزارزها

بازار/دارایی	واکنش قیمت پس از ماشه	تغییر تقاضا	نکات و ریسک‌ها
دلار (بازار آزاد)	جهش شدید – رکورد جدید تا حدود ۱۰۵–۱۱۳ هزار تومان.	افزایش چشمگیر (هجوم به دلار برای حفظ ارزش)	افت عرضه ارز و تشدید تورم؛ دلار به دارایی امن اصلی تبدیل شد.
طلا (طلای ۱۸ عیار)	افزایش قیمت ( ۱–۲ درصد در روزهای اول)	افزایش (خرید برای حفظ ارزش)	تقاضای بالا برای طلا به‌عنوان دارایی امن؛ واردات طلای فراوان
رمزارزها (کریپتو)	نوسانات شدید – تتر از ۱۰۸ تا ۱۱۳ هزار تومان	افزایش تقاضا (به‌ویژه برای استیبل‌کوین)	رمزارزها به‌عنوان «دلار دیجیتال» استفاده می‌شوند،  اما تحریم و مسدودسازی‌ها ریسک‌های جدی ایجاد کرده‌اند

ریسک‌های استفاده از صرافی‌های خارجی

با بازگشت تحریم‌ها، استفاده از پلتفرم‌های خارجی کریپتو برای ایرانیان ریسک بالاتری خواهد داشت. یکی از بزرگ‌ترین خطرها، مسدود شدن حساب‌ کاربران ایرانی در صرافی‌های بین‌المللی است. بسیاری از صرافی‌های مشهور جهانی مانند بایننس، کوین‌بیس یا کراکن به‌خاطر تحریم‌های بین‌المللی موظف به شناسایی و مسدود کردن حساب‌های کاربران ایرانی هستند. در نتیجه چنین انسدادهایی، علاوه بر عدم امکان برداشت سرمایه، احتمال از دست رفتن کامل دارایی‌ها نیز وجود دارد. بنابراین توصیه می‌شود برای کاهش ریسک، از صرافی‌های معتبر داخلی استفاده کرده و سرمایه خود را در پلتفرم‌های خارجی نگهداری نکنید.

صرافی اتراکس بهترین و ایمن‌ترین صرافی ایرانی است که می‌توانید در آن با خیال آسوده سرمایه‌گذاری کنید.

دانلود اپلیکیشن صرافی اتراکس فقط با یک کلیک.

برتری رمزارزهای غیرمتمرکز در دوران تحریم

بعد از استیبل‌کوین‌ها، رمزارزهای غیرمتمرکز خالص (مانند بیت‌کوین، مونرو یا کاردانو) نیز در شرایط تحریمی جایگاه خاص و ویژه‌ای دارند. این دارایی‌ها کاملاً بر بستر بلاک‌چین غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند و هیچ شرکتی یا دولتی کنترل و حق مسدودسازی آنها را ندارد. حتی اگر کشورهای تحریم‌کننده بخواهند دسترسی به این رمزارزها را محدود کنند، در عمل امکان بلوکه کردن مستقیم این دارایی‌ها وجود ندارد. به همین دلیل در بحبوحه نوسانات ارزی، سرمایه‌گذاران ایرانی به استفاده از این رمزارزها برای حفظ ارزش دارایی خود گرایش می‌یابند.

دلیل اینکه رمزارزهایی مانند بیت‌کوین (BTC) یا مونرو (XMR) بیشترین انعطاف را در زمان تحریم‌ها جهت دور زدن تحریم‌ها دارند؛ به این جهت است که برخلاف تتر و دیگر استیبل‌کوین‌ها، الزامی به سیستم بانکی ندارند و تراکنش‌ها حتی در شرایط سخت نیز بدون واسطه انجام می‌شوند.

نکات مهم برای حفظ سرمایه در دوران تحریم

بعد از فعال شدن مکانیزم ماشه و شروع مجدد تحریم‌ها، برای محافظت از دارایی‌های دیجیتال در شرایط تحریم و بحرانی باید اقدامات امنیتی قوی اتخاذ کرد:

• استفاده از کیف‌پول‌های سخت‌افزاری (مثل Ledger یا Trezor) یا کیف‌پول‌های غیرحضانتی موبایلی (مثل Trust Wallet).
• انتخاب استیبل کوین‌های غیرمتمرکز مانند دای به‌جای تتر.
• پرهیز از نگهداری سرمایه در صرافی‌های خارجی به‌مدت طولانی.
• پرهیز از تصمیمات هیجانی و معامله‌های شتاب‌زده.
• فعال‌سازی احراز هویت دو مرحله‌ای (2FA) برای تمامی حساب‌های رمزارزی.
• به‌روزرسانی مداوم نرم‌افزارها و کیف‌پول‌ها برای جلوگیری از آسیب‌پذیری‌های امنیتی.
  

اتراکس؛ امن ترین صرافی در دوران تحریم

در نهایت، انتخاب یک صرافی ایرانی معتبر مانند اتراکس می‌تواند خیال سرمایه‌گذاران را در دوره تحریم راحت کند. اتراکس از سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را آغاز کرده و با داشتن بیش از ۳۵۰ رمزارز، بستر امن و کاربرمحوری برای معامله فراهم می‌کند. این صرافی از جدیدترین فناوری‌های امنیتی استفاده می‌کند؛ از احراز هویت ویدیویی خودکار گرفته تا سیستم احراز هویت دو مرحله‌ای. همچنین اتراکس برای افزایش امنیت دارایی‌ها، آدرس‌های اختصاصی کیف‌پول برای کاربران ایجاد کرده و از فناوری‌های بلاک‌چین مدرن بهره می‌برد. با پشتیبانی ۲۴ ساعته و امکانات پیشرفته، اتراکس امکان خرید، فروش و نگهداری رمزارزها را بدون نگرانی از بلوکه شدن دارایی‌ها فراهم می‌سازد. سرمایه‌گذاری در اتراکس به معنای تضمین امنیت دارایی شما در برابر خطرات احتمالی است.

سوالات متداول در مورد مکانیزم ماشه/ اسنپ بک